NARCISSUS - HOA THỦY TIÊN

Chi Thủy Tiên

Phân loại khoa học:

Giới (regnum): Plantae.

Ngành (divisio): Magnoliophyta.

Lớp (class): Liliopsida.

Bộ (ordo): Asparagales.

Họ (familia): Amaryllidaceae.

Chi (genus): Narcissus.

Chi Thủy tiên (danh pháp khoa học: Narcissus) là tên gọi để chỉ một nhóm cây dạng thân hành cứng, chủ yếu ra hoa về mùa xuân, trong tiếng Việt có tên gọi chung là thủy tiên. Có một vài loài thủy tiên ra hoa vào mùa thu. Các loài cây này chủ yếu có nguồn gốc ở khu vực Địa Trung Hải, nhưng một số loài được tìm thấy tại Trung Á và Trung Quốc. Các giống cây thủy tiên khá nhiều và nói chung chúng đã được biến đổi và mở rộng rất nhiều, với các giống mới được đưa ra từ các vườn ươm mỗi năm. Thủy tiên là loài hoa gốc Trung Quốc, Quảng Đông, Phúc Kiến, Giang Tô, Quý Châu, có hai loại thủy tiên: loại hoa đơn và loại hoa kép. Củ và lá thủy tiên trông giống như củ và lá hành tây.

Thủy Tiên, theo cách gọi tên hoa có nhĩa là "Nàng tiên nước", nàng tiên hoa nơi thuỷ cung. Quả như vậy, Thủy Tiên là một loài hoa không nhan sắc loè loẹt, rực rỡ như những loài hoa khác mà mảnh mai, trinh khiết, thuỳ mị, mang phong cách nữ tính, ưa sạch sẽ, đầy vẻ quý phái. Thủy Tiên thuộc họ hàng, bà con với hoa huệ, nhưng lá ngắn hơn, củ to hơn, gần như củ hành tây và củ loa kèn (dại).

Danh pháp Tên gọi Narcissus có nguồn gốc từ tên gọi của một nhân vật thần thoại Hy Lạp chỉ yêu bản thân mình là Narkissos. Hoa thủy tiên đôi khi còn được gọi là hoa trường thọ, nhưng một cách chặt chẽ thì tên gọi này chỉ áp dụng cho một loài là Narcissus jonquilla và các giống trồng được tạo ra từ loài này. Các đặc trưng Tất cả các loài thủy tiên có bao hoa hình loa kèn trumpet ở trung tâm được bao quanh bằng một vòng các cánh hoa. Các loài hoa thủy tiên truyền thống có màu vàng kim, nhưng bao hoa thường có màu tương phản. Các nhà nhân giống đã tạo ra một số loại thủy tiên với 2 hoặc 3 hàng cánh hoa, làm cho chúng trông giống như một quả cầu nhỏ màu vàng. Các giống khác có các cánh hoa xếp nếp hoặc bao hoa trung tâm được kéo dài hay nén nhỏ. Các loài thủy tiên chứa chất độc và có thể gây tử vong nếu ăn phải.

Một số loài PlantSystematics.org liệt kê 449 danh pháp khoa học, tuy nhiên hiện nay số giống cây trồng của các loài thủy tiên là khoảng 24.000. Văn hóa truyền thống Hoa thủy tiên là quốc hoa của Wales. Một loài, "Narcissus obvallaris", chỉ được trồng tại một khu vực nhỏ xung quanh Tenby. Tại Wales, theo truyền thống người ta đeo hoa thủy tiên vào ngày lễ Thánh David (1 tháng 3). Hoa của thủy tiên là loại hoa trang trí phổ biến trong ngày Tết cổ truyền Trung Hoa.

Vị thuốc từ hoa thủy tiên.

Người ta yêu thủy tiên vì vẻ đẹp quý phái và hương thơm đặc biệt, nhưng chắc hẳn sẽ thêm quý loài hoa này nếu biết rằng nó còn là một vị thuốc chữa bệnh. Thủy tiên hoa có tên khoa học là Narcissus tazetta L.var.chinensis Roem , trong thành phần hóa học của hoa có chứa 0,2-0,45% tinh dầu, trong đó chủ yếu là Eugenol, Benzaldehyde, Benzyl alcohol, Cinnamic alcohol. Ngoài ra, còn chứa Rutin, lsorhamnetin-3-rhamnoglucoside, Narcissin, Citronellol...

Theo dược học cổ truyền, hoa thủy tiên vị đạm, tính mát; rễ cây hoa vị cay đắng, tính lạnh; có công dụng khứ phong thanh nhiệt, hoạt huyết điều kinh, tiêu thũng giải độc; được dùng để chữa các chứng bệnh như kinh nguyệt không đều, phụ nữ ngũ tâm phiền nhiệt (nóng lòng bàn tay, bàn chân và vùng giữa ngực), mụn nhọt, viêm loét, viêm tuyến vú, quai bị, viêm hạch... Y thư cổ Bản thảo cương mục cho rằng, hoa thủy tiên có công năng "khứ phong khí". Thường được dùng dưới dạng tươi hoặc khô, uống trong với liều từ 3-6g, dùng ngoài giã nát đắp hoặc nấu nước rửa.

Narcissus (Hoa Thủy Tiên Trắng)

Yêu chính mình – Tính ích kỉ.

Đất hoang em vẫn phiêu bồng

Một cành hoa trắng yêu kiều dễ thương

Trời xanh cây cỏ tươi cười

Hoa kia ấp ủ nỗi phiền muộn xưa

Tình yêu cay đắng muôn vàn

Bên dòng suối ngọc bàng hoàng lệ rơi

(John Keats, 1795-1821)

Tên Hán Việt : Ngọc Châu Kim Đài.

Tên tiếng Anh : Narcissus, White daffodil.

Tên tiếng Pháp : Narcisse des poétes.

Tên Latin : Narcissus poeticus.

Ý nghĩa : Yêu chính mình, tính ích kỷ (selfishness, egotism).

Biểu tượng : sự sang trọng, kiêu sa.

Thông điệp : "My fond hopes have been dashed by your behavior", "Stay as sweet as you are".

Hoa Thủy Tiên thường được xem là loài hoa nhiều chất thơ với những cánh trắng như tuyết và phẳng láng, với chiếc nhụy như một cái ly màu vàng nằm ở giữa, chung quanh mép viền một màu đỏ thẫm sặc sỡ, có hương thơm rất dịu và nở hoa vào tháng 5. Cái nhụy hình ly nằm giữa bông hoa được cho là để dùng chứa nước mắt của chàng Narcissus bất hạnh theo truyền thuyết dưới đây.

Narcissus là một chàng trai hết sức xinh đẹp, nhưng chẳng yêu ai ngoài bản thân mình. Chàng cho rằng chỉ có mình mới xứng đáng với tình yêu của mình mà thôi.

Có lần, đi lạc vào rừng, chàng gặp tiên nữ Echo. (Echo bị nữ thần Hera, vợ của thần Zeus trừng phạt ; nàng phải im lặng và chỉ được lặp lại những lời người khác nói). Echo nấp mình trong rừng sâu, ngắm nhìn và say mê chàng. Narcissus nhìn quanh và cất tiếng hỏi :

-Có ai đấy không ?

-Có ai đấy không ? - Nàng Echo đáp

-Lại đây - Narcissus gọi to.

-Lại đây - Echo đáp.

Nàng Echo bước ra chìa tay cho Narcissus nhưng chàng đã đẩy nàng và phóng ngựa chạy mất. Nàng Echo đau khổ chỉ còn biết âm thầm nhắc lại bất cứ tiếng gọi nào.

Một ngày mùa xuân, Narcissus đến bên một dòng suối để uống nước. Chàng sững sờ ngắm nhìn bóng mình dưới lòng suối. Chàng vẫy gọi rồi đưa tay vuốt ve, bóng hình tan vỡ. Chỉ một dòng suối lạnh buốt đáp lại. Gọi mãi, gọi mãi... Cuối cùng, vì quá yêu thương hình ảnh của chính mình phản chiếu trên dòng suối, Narcissus mỏi mòn dần, gục chết bên đám cỏ xanh. Ở nơi chàng gục xuống, bỗng mọc lên một bông hoa trắng muốt, thoang thoảng hương thơm. Người ta gọi đó là hoa Thủy Tiên. Còn nữ thần Echo vốn yêu say đắm Narcissus nhưng không được đáp lại nên cũng đã héo hon tàn tạ dần cho đến khi chỉ còn âm thanh của nàng vương vấn nhớ nhung trên cõi trần gian.

Phải chăng do sự tích này mà Thủy Tiên được coi như biểu tượng của sự kiêu sa và quá yêu thương bản thân mình. Các cô gái khi được tặng hoa Thủy Tiên hẳn sẽ bối rối : người đã gởi nó chỉ luôn chú ý tới chính anh ta nhiều hơn.

Trên đây là quan niệm phương Tây về hoa Thủy Tiên. Phương Đông lại có một truyền thuyết khác, từ đó hoa Thủy Tiên cũng mang một ý nghĩa khác.

Ngày xưa, có một ông phú hộ sinh được 4 người con trai. Khi biết mình sắp chết, ông gọi cả 4 người con đến rồi dặn dò các con phải yêu thương nhau; và chia gia tài của cha làm 4 phần đều nhau. Bốn người con hứa tuân lời cha trối lại, tuy nhiên, khi vừa chôn cất cha xong thì cả 3 người con đầu dành hết phần gia tài chỉ để lại cho đứa em út một mảnh đất khô cằn.

Người em út rất buồn. Do nó vừa thương nhớ cha, vừa buồn trước sự đối xử tệ bạc của các anh; nên đành ngồi khóc một mình trước mảnh đất khô cằn. Bỗng nhiên, một bà Tiên từ mặt ao gần đó hiện lên trước mặt người em và bảo

- Này con, thôi đừng khóc nữa. Khoảng đất này của con là cả một kho tàng, mà chưa ai biết đấy thôi. Kho tàng này có chứa rất nhiều hạt mầm của một loại hoa quý vô giá. Mỗi năm, cứ đến mùa Xuân, thì loài hoa ấy sẽ đâm chồi nẩy lộc, nở từng hàng chi chít trên đất này. Con hãy hái hoa, và đem bán. Chẳng bao lâu cuộc sống con sẽ thay đổi.

Quả thật, đến mùa Xuân ấy, đúng như lời bà Tiên nói, mảnh đất khô cằn của người em bỗng nhiên mọc lên từng hàng hoa trắng, hương thơm ngào ngạt. Để nhớ đến sự chỉ dạy của bà Tiên ở ao năm xưa, mà người em đặt tên cho loại hoa này là Hoa Thuỷ Tiên.

Mọi người đã thi nhau đến mua hoa Thuỷ Tiên hiếm quý, với giá khá cao.

Nhờ thế chẳng bao lâu, người em đã trở nên giầu có nhờ kinh doanh loại hoa lạ này vào mỗi độ năm Tết về.

Và cũng vì việc đã khiến cho người ta tin rằng hoa Thuỷ Tiên mang lại tài lộc và thịnh vượng. Vì vậy, mỗi dịp Tết đến, chơi hoa thuỷ tiên trở thành một tục lệ đón Xuân. Những ngày cuối năm, Thuỷ Tiên được chăm sóc để hoa nở đúng Giao Thừa, hy vọng mang đến tài lộc sung túc và may mắn trong năm mới.

Theo quan niệm phương Đông, đây là loại hoa rất tiên cách, cây đẹp từ rễ đến hoa. Thời trước, chỉ có những người giàu sang quyền quý hay quan lại hoặc các bậc khoa mục mới chơi loại hoa này. Thủy Tiên quý là giống hoa trắng đơn, vừa đẹp vừa thơm. Cây hoa Thủy Tiên (ở Việt Nam) có nguồn gốc từ vùng Hoa Nam - Trung Quốc và Nhật Bản. Tại Nhật, nó mọc thành thảm lớn ở các vùng đồi thấp đất tốt và ẩm. Người ta cho rằng hoa nở đúng giao thừa là điềm báo một năm thật tốt lành cho chủ nhân.

Từ năm 1920-1946, hằng năm, đền Nghè (còn gọi là miễu Ngàn, ở Hải Phòng, thờ nữ tướng Lê Chân) mở hội thi hoa Thủy Tiên (chỉ dự thi hoa cánh trắng để tỏ lòng tôn kính) để dâng cúng nữ anh hùng vào ngày 8-2 âm lịch, ngày Khánh đản của nữ tướng, và kéo dài trong 3 ngày (Hoa Hữu Hội).

Daffodil (Hoa Thủy Tiên Vàng)

Quan tâm và hào hiệp

Lang thang một áng mây trời

Trên thung lũng vắng dịu dàng gión xuân

Lả lơi hoa ngát bên hồ

Một đàn tiên nữ bay trong gió chiều

Ngàn hoa khiêu vũ tưng bừng

Giăng sao sáng rực cõi đời phù du

(William Wordsworth, 1770-1850)

Tên Hán Việt : Ngọc Châu Ngân Đài.Tên cổ : Jonquil (hoa trường thọ).

Tên tiếng Anh : Daffodil.

Tên tiếng Pháp : Narcisse des près.

Tên Latin : Narcissus sylvestris.

Ngụ ý : unrequited love, deceitful hope, great regard, respect.

Thông điệp : "You're the Only One", "The sun is always shining when I'm with you".

Thông điệp của màu hoa vàng : chivalry.

Hoa của tháng 3 - Hoa của mùa lễ Phục Sinh

Thủy Tiên, loài hoa thuộc họ gừng nghệ, có màu vàng dịu dàng, rất được các văn-thi sĩ yêu thích và ca ngợi. Tên tiếng Anh của Thủy Tiên hoa vàng là Daffodil, có lẽ bắt nguồn từ một chữ Anh cổ: Affodyle, nghĩa là người đến sớm. Ở vào thời của Shakespeare, loại hoa này có nhiều biệt danh như Daffodilly hay Lent Lily (hoa Loa Kèn mùa chay). Ở một số nơi, Thủy Tiên còn được gọi với nhiều tên khác như : Daffodowndilly, Daffley, Chalice...

Có người cho rằng nếu giữ hoa này trong nhà sẽ gặp chuyện xui xẻo bởi vì Thủy Tiên hoa vàng luôn rũ đầu xuống, có thể đem lại nước mắt và bất hạnh. Điều này cũng có thể bắt nguồn từ một truyền thuyết của thần thoại Hy Lạp.

Déméter có một nàng con gái xinh đẹp là công chúa Proserpina, kết quả cuộc tình lãng mạn giữa nữ thần và thần Zeus. Một hôm, nàng Proserpina cùng các bạn dạo chơi trên thung lũng Nisa đầy hoa. Pluto là vị thần cai quản âm phủ, mặt mày dữ tợn, tóc sậm, vương miện bằng gỗ mun đứng trên chiếc xe do những con ngựa đen kéo, tay cầm quyền trượng có hai mũi nhọn. Khi đứng trên ngai vàng, dưói chân Pluto thường có con chó 3 đầu. Pluto nhìn thấy Proserpina và quyết định bắt cóc nàng. Pluto yêu cầu thần đất Gaia cho mọc lên những bông hoa hình loa kèn xinh đẹp lạ lung, mùi hương tỏa khắp nơi. Proserpina nhìn thấy bông hoa, vội chạy đến, giơ tay định hái. Bỗng mặt đất nứt ra, Pluto xuất hiện. Trong nháy mắt, Pluto đã bắt dược nàng. Cỗ xe lao vút xuống lòng đất. Proserpina khiếp sợ, chỉ kịp kêu lên một tiếng "Mẹ ơi" rồi buông rơi những đóa hoa và chúng lập tức biến thành Thủy Tiên hoa vàng ngay khi vừa chạm đất.

Thần thoại La Mã cũng có một nhân vật tên Dis giống hệt như Pluto. Và vì từ lâu, các văn thi sĩ đã xem Thủy Tiên như là một thành viên của họ hoa loa kèn nên họ còn gọi loài hoa này là "việc làm ám muội của hoa loa kèn của Dis".

Ngày nay, người ta xem màu vàng tươi sáng của hoa như là một biểu tượng của sự hồi sinh - dấu hiệu cho sự bắt đầu mùa xuân. Thủy tiên được chọn là loài hoa của tháng ba - tiết xuân phân.

Người ta cho rằng Thủy Tiên đem lại may mắn cho những ai tránh giẫm đạp lên chúng. Tuy nhiên, do e ngại nó có thể mang lại sự phù phiếm bất hạnh cho cô dâu, Thủy Tiên không bao giờ hiện diện trong đám cưới.

Thủy Tiên vàng muốn nói rằng : "Mặt trời luôn chiếu sáng khi em ở bên anh". Thủy Tiên vàng biểu thị cho tình yêu đơn phương, lòng yêu mến, kính trọng và tinh thần, phong cách hiệp sĩ.

(Sưu tầm trên internet)